Inhalt

  • (ff. I1V) 〈Hegesippus, Historiae, excerptum e libr. I〉, inc. ...] sed unus ex sobole regia in itinere lapus, des. sequens Herodes uocati, tertius [... Ed. V. Ussani, CSEL 66, 1932, p. 29,6–34,15.
  • (ff. 437V) Heron Alexandrinus, Pneumatica (tit. ἥρωνος ἀλεξανδρέως πνευματικῶν πρῶτον). Ed. Schmidt, Heronis Alexandrini opera, I, p. 2–304.
  • (ff. 4270) Hermes Trismegistus, Poimander semones I–XIV (tit. ἑρμοῦ τρισμεγίστου ποιμάνδρης). Εd. Nock-Festugière, I, p. 1–226.
  • (ff. 7075) Asclepius, Definitiones ad Ammonem regem (tit. ὄροι ἀσκληπιοῦ πρὸς ἄμμονα βασιλέα). Segue nei ff. 7475 il περὶ εὐφημείας τοῦ κρείττονος καὶ ἐγκώμιον βασιλέως. Ed. Nock-Festugière, II, p. 231–255.
  • (ff. 75V83) Porphyrius, Sententiae ad intelligibilia ducentes nn. 1–8, 10–13, 15–28, 30–37 (tit. πορφυρίου τῶν πρὸς τὰ νοητὰ ἀφορμῶν). Ed. Lamberz, Sententiae, p. 1–59.
  • (ff. 8497) Theophrastus, De sensatione (tit. Θεοφράστου περὶ αἰσθήσεων). Ed. H. Diels, Doxographi Graeci, Berlin 1879, p. 499–527. Cfr. anche Wimmer, Thphr., III, , p. 1–34.
  • (ff. 97V119V) Priscianus Lydus, In Theophrasti De sensu paraphrasis (tit. πρισκιανοῦ φιλοσόφου λυδοῦ μετάφρασις τῶν θεοφράστου περὶ αἰσθήσεως). Ed. Bywater, Prisciani Lydi quae supersunt, p. 1–37.
  • (ff. 120129V) Theophrastus, De igne (tit. θεοφράστου περὶ πυρός). Ed. Coutant, De igne, p. 2–51.
  • (ff. 130139V) Phgn. (tit. ἀριστοτέλους φυσιογνωμικά); des. mut. 813a21 ἐν τοῖς ὄμμασι πρῶτοι τρέπονται [...
  • (ff. 140161) Damascius 〈Damascenus〉, In Cael. I (tit. παρεκβολαὶ ἀπὸ τοῦ δαμσκίου εἰς τὸ πρῶτον περὶ οὐρανοῦ) [= Simpl., In Cael., CAG VII, p. 12,3–105,17. Des mut. συλλύεσθαι τὸν [... Cfr. Marc. gr. 257 ff. 56V68.
  • (ff. 161162) Excerpta da 〈Simeone Seth, Consp. rerum naturalium〉; 1. inc. πρὸς ταύτην τὴν ἀπόδειξιν ἐνιστάμενος ὁ φιλόπονος ἰωάννης φησίν· ὧ ἀριστότελες εἰ ὧν αἱ κινήσεις διάφοροι, des. τιμίωτεροι (= Quaest. 37); 2. inc. Ὁ δὲ τόπος πέρας ἐστὶ τοῦ περιέχοντος, des. πραγμάτων φύσει ἐπακολουθεῖ (= Quaest. 64). Ed. A. Delatte, Anecdota Atheniensia et alia, II, Liège 1939, p. 17–89.
  • (f. 166RV) 〈Nemesius, De natura hominis〉 (Rhosos ha indicato nel mg. superiore esterno del f. 166: ἀδέσποτα περὶ ψυχῆς, segue una rasura); inc. ἰστέον ὅτι τὰ νοητὰ τοιάυτην ἔχει· φύσιν, des. mut. καὶ γὰρ τὸ ἐν ἀλεξαν[... Ed. M. Morani, Nemesii Emeseni De natura hominis, p. 39,17–42,3 (= Vat. gr. 237, ff. 54V55V).
  • (ff. 169V175) 〈Lucanus Ocellus, De universi natura〉(〈Bessarione〉 ha aggiunto nel margine superiore del f. 169V il titolo: ὠκέλλου φιλοσόφου τοῦ λευκανοῦ περὶ τῆς τοῦ παντὸς φύσεως). Ed. Harder, Ocellus lucanus, p. 11–25.
  • (ff. 178191V) Ps.-Hephaestio, De metris (tit. ἡφαιστίωνος περὶ μέτρων); inc. ἰστέον ὅτι πούς ἐστι μετρικὸν σύστημα συλλαβῶν, ὠνομάσθησαν δὲ πόδες ἀπὸ μεταφορᾶς, des. καὶ μὴ ἐν ἑτέρω μέτρω ἐμπίπτειν. Il testo solo in parte corrisponde con quello di H. zur Jacobsmühlen, Pseudo-Hephaestion De metris, Argentorati 1886 e con lo Ps. Erodiano περὶ στίχων (G. Sudemund, Anecdota varia Graeca musica metrica grammatica, Berolini 1886, p. 186–188). Molte delle definizioni si trovano anche nel manuale (ed. M. Consbruch, Haephestionis Enchiridion cum commentariis veteribus, Lipsiae 1906). Cfr. Laur. 10, 21 f. 156 e Ambr. D. 19 sup. f. 52 (indicazioni di Mioni).
  • Leer


    ff. 23V, 3841V, 83V, 162V165V, 167169, 175V177V, 192193V.

Physische Beschaffenheit

Beschreibstoff

Membr.

Format

243 × 156 mm

Folienzahl

〈II〉, I, 193, 〈II’〉

Foliierung

Foliotazione moderna (XVIII sec.?), in inchiostro brunito, nel mg. superiore esterno di ogni recto.

Lagen

1 × 4 (I3), 3 × 10 (33), 1 × 8 (41), 1 × 12 (53), 3 × 10 (83), 2 × 8 (99), 5 × 10 (149), 3 × 8 (173), 1 × 4 (177), 2 × 8 (193). I fascicoli si aprono col lato carne.

Lagensignierung

ff. 441: nessuna segnatura.

ff. 4283: (4 quinioni), numerati in greco da α´ (42) a δ´ (74) nel centro del margine inferiore di ogni primo recto e ultimo verso.

ff. 84177: nessuna segnatura.

ff. 178193: (2 quaterioni) sono numerati in greco α´ (178) e β´ (186) al centro del margine inferiore.

In tutto il codice (mg. inf. esterno) rimangono tracce di una segnatura a registro in lettere latine e numeri arabi, da a.1 (4) a x.〈4〉 (189).

Anzahl der Linien

ff. 1175: ll. 33.

ff. 178191V: ll. 25.

Liniierung

Spazio scritto 168 × 88 (f. 90); rigatura a secco tipo 40D1 Leroy-Sautel (spesso non distinguibile).

Kopist

A. ff. 437V, 4283, 84162, 166RV, 170175, l. 1 καλὸν, 178187: 〈Giovanni Rhosos〉 (Mioni).

B. ff. 169V, 175, l. 1 καὶ τί –fine, 187V191V: 〈Bessarione〉 (Mioni).

Illumination

Titoli, iniziali maggiori e capilettera rubricati; fasce decorative sempre in inchiostro rosso di mano di Rhosos.

Ergänzungen zum Textbestand

a. Sporadiche annotazioni di Bessarione nei ff. 170 e 178 e sgg.

b. ff. I, 2RV, 4, 41, etc. Leone Mazei ha scritto titoli in rosso; egli ha cercato di redigere un frontespizio a 2r e un indice nel verso (il suo nome si legge nel f. 2V, a 2 è l’indicazione „detectum in Bibliotheca S. Marco (sic) per Leon Mezei anno 1868, 26 novembre“. I titoli sono quasi tutti sbagliati e frutto di erronee letture dei titoli rubricati da Rhosos. Questi goffi titoli tradiscono la totale ignoranza del greco.

Einband

Legatura marciana (sec. XVIII) in cuoio marrone con nei piatti impresso il leone di S. Marco. Il bifoglio latino all’inizio del codice col frammento da Egesippo è ricavato da un altro manoscritto (in bella littera umanistica) e funge da guardie anteriori. Taglio dorato.

Erhaltungszustand

Il codice è in perfetto stato di conservazione.

Geschichte

Datierung

Sec. XV 3/4 (poco dopo la metà)

Provenienz

Il codice appartenne e fu fatto copiare da Bessarione, che ne completò alcune parti. Nel f. 3V è presente indice del contenuto autografo e la consueta nota di possesso:

„Locus 89 | hic liber continet multa et diuersa opera optima que raro reperiuntur. Incipit | a mechanichis heronis et finit in hephestionem de metris. | Est mei b. Car.L Tusculani. | τόπος πθ´ (in rasura) τὰδε ἡ παροῦασα περιέχει βίβλος· | Ἥρωνος τὰ πνευματικά, ἐν δυσὶ βιβλίοις. | Ἑρμοῦ τοῦ τρισμεγίστου, λόγους διαφόρους. | Πορφυρίου (in ras.) τῶν πρὸς τὰ νοητὰ ἀφορμῶν, καὶ περὶ ἀρετῶν. | Θεοφράστου περὶ αἰσθήσεων. | Πρισκιανοῦ φιλοσόφου λυδοῦ, μετάφρασιν τῶν θεοφράστου περὶ αἰσθήσεως. | Τοῦ αὐτοῦ μετάφρασιν τῶν θεοφράστου περὶ φαντασίας. | Ἔτι θεοφράστου περὶ πυρός. | Ἀριστοτέλους τὰ φυσιογνωμονικά. | Παρεκβολὰς ἐκ τῶν δαμασκίου εἰς τὸ περὶ οὐρανοῦ. | Τμῆμά τι περὶ ψυχῆς ἀδέσποτον. | Ὠκέλλου περὶ φύσεως. [[οὕτε ἀρχὴν οὕτε τέλος ἔχον]]. | Ἡφαιστίωνος περὶ μέτρων. | Τοῦτο τὸ βιβλίον ἐστὶν ἐμοῦ βησσαρίωνος καδρηνά-|λεως τοῦ τῶν τούσκλων. ἐστι δὲ βιβλίον ἄριστον, | πολλὰ καὶ καλὰ καὶ δυσεύρετα περιέχον, καλλίστοις, ὡς ὁ-|ρᾶται γράμμασιν γεγραμμένον“.

Il codice pervenne in Marciana attraverso il munus del 1468 (nr. 426). Il manoscritto ebbe una certa fortuna nel pieno Cinquecento in ragione della rarità delle opere in esso contenute: nel dicembre 1546 il manoscritto fu prestato a Diego Hurtado de Mendoza; nel 1555 fu dato in prestito a Giambattista Rasario, insegnante di greco a Venezia. In occasione dei prestiti dal codice furono tratti numerosi apografi (cfr. H. Omont, Deux registres de prêts de manuscrits de la Bibliothèque de Saint-Marc à Venise 1545–1558, Bibliothèque de l’école des Chartes 48, 1887, p. 651–686: 656 (nr. 16), 678 (nrr. 162–163)).

Bibliographie

Kat.

  • E. Mioni, Aristotelis codices Graeci qui in bibliothecis Venetis adservantur, Patavii 1958, p. 138–139
  • Wartelle, Inventaire, nr. 2147.
  • Mioni, Thes. Ant., I, p. 378–380.
  • P. Eleuteri, G. Fiaccadori (Hg.), Bessarione e l’Umanesimo, Napoli 1994, p. 424 nr. 40.
  • P. Eleuteri, G. Fiaccadori (Hg.), I Greci in Occidente. La tradizione filosofica, scientifica e letteraria, Venezia 1996, p. 11 nr. 9.

Kod.

  • E. Mioni, Bessarione scriba e alcuni suoi collaboratori, Miscellanea marciana di studi bessarionei, Padova 1976, p. 263–318: 282, 303.
  • C. Maccagni (Hg.), La scienza a Venezia tra Quattrocento e Cinquecento. Opere manoscritte e a stampa, Venezia 1985, p. 35.
  • E. Mioni, Vita del Cardinale Bessarione, Miscellanea Marciana 6, 1991, p. 11–219: 146.
  • D. Jackson, The Greek Library of Saints John and Paul (San Zanipolo) at Venice, Tempe (Arizona) 2011, p. 85, 88, 89.
  • M. D’Agostino, Identificazione della mano di Giovanni Roso nel codice Laur. 4,25, Storie di cultura scritta. Studi per Francesco Magistrale, Spoleto 2012, p. 267–278: 271 n. 15.

Text.

  • R. Foerster, Scriptores Physiognomici graeci, I, Lipsiae 1893, p. XXXVII (Siglum D, gemello dell’Harley MS 5635).
  • D. Harlfinger-D. Reinsch, Die Aristotelica des Parisinus Gr. 1741, Philologus 114, 1970, p. 28–50: p. 49.
  • S. Vogt, Aristoteles, Physiognomonica, Berlin 1999 (Aristoteles Werke in deutscher Übersetzung, 18.VI), p. 213 (siglum D, riprende lo stemma di Foerster).
  • Heron Alexandrinus

    • G. Schmidt, Heronis Alexandrini opera quae supersunt omnia. Supplementum I, Die Geschichte der Textüberlieferung, Lipsiae 1899, p. 14–15, 19–20.

    Corpus Hermeticum

    • A.D. Nock-A.I. Festugière, Corpus Hermeticum, I, Paris 1945, p. XII.

    Porphyrius

    • B. Mommert, Porphyrii Sententiae ad intelligibilia ducentes, Lipsiae 1907, p. VII–VIII.
    • E. Lamberz, Porphyrii Sententiae ad intelligibilia ducentes, Lipsiae 1975, p. VIII–IX (Siglum c. Apografo del Vat. gr. 237, modello a sua volta del Par. suppl. gr. 907).
    • C.J. Larrain, Die Sentenzen des Porphyrios, Frankfurt am Mein 1987, passim p. 1–60 (non vidi).
    • T. Dorandi, La tradition manuscrite, L. Brisson (Hg.), Porphyre, Sentences, Paris 2005, I, p. 275–284: 276 e stemma a p. 277 (riassume i risultati di Lamberz).

    Theophrastus

    • F. Wimmer, Theophrasti Eresii opera, III, Lipsiae 1862, p. VII.
    • J.B. McDiarmid, The manuscripts of Theophrastus De sensibus, Archiv für Geschichte der Philosophie 44, 1962 p. 1–32: 5, 11, 19 (Siglum V; discendente di F (Laur. 87,20), modello di O (= Ottob. gr. 45)).
    • N.G. Wilson, The Manuscripts of Theophrastus, Scriptorium 1962, p. 96–102: 101 nr. 52.
    • V. Coutant, Theophrastus De igne, a post-aristotelian view of the nature of fire, Assen 1971, p. XXI–XXIII (Siglum T, famiglia phi, discendente del Laur. 87,20).
    • W. Burnikel, Textgeschichtliche Untersuchungen zu neun Opuscula Theophrasts, Wiesbaden 1974 (Palingenesia, 8), p. XXIII–XXIV, 95–98 (nr. 3, apografo di 4, Laur. 87,20 e modello di 1, Lond. Harley MS 5635).

    Priscianus Lydus

    • J. Bywater, Prisciani Lydi quae extant, Berolini 1886 (= CAG Suppl. 1.2), p. VII (siglum V; „est eiusdem fere stirpis ac Parisinus 2073“).

    Damascius/Simplicius

    • J. Groisard, Alexandre d’Aphrodisie. Sur la mixtion et la croissance (De mixtione), Paris 2013, p. CXVI (apografo del Marc. gr. 257; J. cita la dissertazione inedita di Ph. Hoffmann).

    Ocellus Lucanus

    • R. Harder, Ocellus Lucanus. Text und Kommentar, Berlin 1926 [rist. anast. 1966], p. IV.

Faks.

  • Maccagni, La scienza, tav. 18.
  • Eleuteri, Bessarione e l’Umanesimo, p. 424.
  • Eleuteri, I Greci, p. 12 [id. alla precedente]

Quelle

  • Ciro Giacomelli, autopsia, novembre–dicembre 2018
Die Erstellung der Daten in "CAGB digital" ist ein fortlaufender Prozess; Umfang und Genauigkeit wachsen mit dem Voranschreiten des Vorhabens. Ergänzungen, Korrekturen und Fehlermeldungen werden dankbar entgegengenommen. Bitte schreiben Sie an agiotis@bbaw.de.

Zitierhinweis

Venedig, Biblioteca Nazionale Marciana, Marc. gr. 263, in: CAGB digital, hg. v. Commentaria in Aristotelem Graeca et Byzantina. Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften. URL: https://cagb-digital.de/id/cagb2702302 (aufgerufen am 18.4.2024).

Permalink

https://cagb-digital.de/id/cagb2702302

Dateipfad: /Handschriften/Italien/Venedig/Venedig-BNM-Gr-263.xml