Inhalt

  • (ff. 1–15V) Mir. (Kapitelzählung von α´ bis ρο´) in der Reihenfolge: 152–163, 4, 9, 5, 164–176, 1 (bis ὀφθαλμῶν [= 830a12]), 177–178, 32–75, 77, 76, 78–114, 130–137, 115–129, 138–151. Am Anfang (f. 15) beschädigt.
  • (ff. 15–26V) Phgn.
  • (ff. 26–33) Theophrast, De signis tempestatum (ed. Sider – Brunschön 2007).
  • (ff. 33–34) Vent.
  • (ff. 34–152V) Probl. (1–33: des. εἶναι σιμά [963b15]) mit (f. 34–34V) Kapitelindex (worin alle 37 Kapitel erwähnt sind).
  • (ff. 153–194) 〈Alexander von Aphrodisias〉, Problemata Bücher 1 (153–178V) und 2 (178–194V). Tit. Ἀλεξάνδρου ἀφροδισίεως ἰατρικῶν ἀπορημάτων καὶ φυσικῶν προβλημάτων; inc. Tῶν προβλημάτων τὰ μὲν αὐτόθεν ἐστὶ πιστὰ, des. τῷ τὰ ἐν αὐτοῖς ὑγρὰ ἐξυδαρωθῆναι καὶ ἐμπνευματωθῆναι (ed. Ideler 1841, S. 3–80).
  • (ff. 194V210) [Gregor von Nyssa] 〈Nemesios von Emesa, De natura hominis〉 (Exzerpt περὶ ψυχῆς)〉. Tit. τοῦ (nicht τῆς, wie in den Katalogen) νύσσης περὶ ψυχῆς λόγος πρότος; inc. διαφωνεῖται σχεδὸν (S. 16,12), des. τὰ δὲ πλείους (S. 46,19); (ed. M. Morani, Nemesii Emeseni de Natura hominis, Leipzig 1987).
  • (ff. 210V219V) Nicolaos IV Muzalon, Oratio de Spiritu Sancto. Tit. Λόγος τοῦ μουζάλων κυροῦ νικολάου περὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος; inc. Βασιλεῦ οὐράνιε παράκλητε ἀγαθέ – Ende nicht lesbar. (NB: Auch unter den Namen von Nikolaos von Methone überliefert (Πρὸς Λατίνους λόγος περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ed. K. Simonidis, Ὀρθοδόξων Ἑλλήνων θεολογικαὶ γραφαὶ τέσσαρες, London 1859, 1–39].)

Physische Beschaffenheit

Beschreibstoff

Bombyzin

Format

(1) ff 1–152V: mm 265 × 168 (= 30 [195] 40 × 18 [120] 30 (f. 9)).

(2) ff. 153–196: mm 266 × 171 (= 26 [211] 29 × 14 / 5 [119] 5 / 28 (f. 158)).

(3) ff. 194–219V: mm 265 × 172 (= 9 [236] 20 × 22 [123] 27 (f. 204; nicht regelmäßig)).

Folienzahl

ff. 〈II〉, I, 219, 〈I’〉.

Foliierung

Maßgebliche Zählung oben rechts (Bleistift, 19.–20. Jh.).

Lagen

24 × 88 (192), 1 × 4 (196), 2 × 8 (212), 1 × 8 - 1 (219V, Fasz. am Ende beschädigt; es fehlt ein Folium).

Lagensignierung

Reste mehrerer Lagensignierungen entsprechend den verschiedenen Teilen.

(1) ff. 1152: 24V = γ´ (unten rechts); 25 = δ´ (unten links) ; 40V = ε´ (u. r.); 64V = η´ (u. r.), 72V = θ´ (u. r.), 80V = ι´ (u. r.) 88V = ια´ (u. r.), 96V = ιβ´ (u. r.), 104V = ιγ´, 112V = ιδ´ (u. r.), 120V = ιε´ (u. r.), 128V = ις´ (u. r.), 136V = ιζ´ (u. r.), 144V = ιη´ (u. r.), 152V = ιθ´ (u. r.). Am Schluss fehlen wahrscheinlich eine oder mehrere Lagen (vgl. oben Inhalt).

(2) ff. 153196: Signaturen von α´ (f. 153, unten rechts) bis ς´ (f. 193, u. r.).

(3) ff. 194[!]–219: keine Lagensignierung. Die dritte kodikologische Einheit nutzt die letzen drei (leeren) Folien der vorhergehenden (nach Andrist – Canart – Maniaci 2013, 65 eine „transformation A3: ajout de contenu et de support matériel avec contenu“). (Materiell gehören ff. 194–196 zum Binio ff. 193–196.)

Liniierung

(1) ff. 1–16: Leroy 20D1, 33 Lin. / 33 Z. (f. 11). 261 × 172 = 29 [192] 40 × 15 / 7 [121] 5 / 24.

(2) ff. 1724: Leroy 10D1m, 36 Lin. / 34 Z. (ff. 18). 265 × 169 = 19 [207] 39 × 11 /5 [124] 29.

(3) ff. 25144: Leroy 20B1, 33 Lin. / 33 Z. (f. 74). 265 × 173 = 25 [204] 36 × 13 / 5 [121] 4 / 28.

(4) ff. 146152: Leroy V20A1, 28 Z. (f. 150). 265 × 172 = 27 [187] 51 × 7 / 6 [119] 6/34.

(1) – (4) Liniierungssystem durchgehend Leroy 1122.1122.

(5) ff. 153–194: Leroy 20B1, 30 Lin. / 29 Z. (f. 157). Liniierungssystem Leroy 2121.2121.

(6) ff. 194–219V: ca. 23 Z. Keine Liniierung.

Kopist

Drei Kopisten (A, B, C) des späteren 12. Jh. (vgl. schon N. G. Wilson, Da Bisanzio all’Italia. Gli studi greci nell’Umanesimo italiano, edizione italiana rivista e aggiornata, Alessandria 2000, S. 6, Anm. 12); im Gegensatz zu Mionis Angabe ist keiner davon mit dem Mönch Γεράσιμος (VG, S. 67; RGK III 87; PLP 3731, 13. Jh. 2. H) zu identifizieren.

A. ff. 1–51V.

B. ff. 52135 und ff. 153–194 (separate Einheit, s. oben Lagensignierung).

C. ff. 135V152V.

D. ff. 194V219V: Gelehrtenhand mit stark kursivem Duktus; spätere Ergänzung (13. Jh., 1. H?).

Randnotizen und kleine Korrekturen zumindest von drei verschiedenen Händen:

a. Anonymer Schreiber, 13. Jh. Ende oder 14. Jh. 1. H.: ff. 45V, 36V (wohl nicht mit Bessarion zu identifizieren): nur Notabilia und Randbemerkungen.

b. Anonymer Schreiber westlicher Herkunft: kleine Notizen auf ff. 1V, 2, 6, 16V17V, 24, 26RV, 27V, 30V, 35(?), 42.

c. Anonymer Schreiber (15. Jh. 2. Hälfte / 16. Jh.): f. 1 (wohl nicht Bessarion).

Illumination

ff. 1–152: Titel, häufige Majuskelinitialen und Randzählung in dunklem Weinrot.

ff. 153–194: Zierwerk und Initialen in Rot.

ff. 194V219V: Keine Rubrizierung.

Einband

Renaissance-Einband. Rotbraunes Leder auf starken Holzdeckeln (Rücken erneuert). Blindprägung mit konzentrisch–rechteckiger Feldeinteilung.

Auf dem hinterem Deckel ein Zettel (mm 107 × 64) – vielleicht aus dem 16. Jh – mit der Notiz: Aristotelis plura opuscu[la]; N° 2. Unten vier trapezförmig angeordnete Löcher, wo ehemals eine Buchkette befestigt war (Giacomelli 2021, 58).

Geschichte

Datierung

12. Jh., 2. H. (ff. 194219V: 13. Jh., 1. H?).

Provenienz

Der Entstehungsort der Handschrift ist unbekannt; eine konstantinopolitanische Herkunft ist jedoch sehr wahrscheinlich. Nach einer Vermutung D. Harlfingers war die Handschrift im 15 Jh. im Besitz von Giovanni Aurispa (1376–1459) (vgl. D. Harlfinger, Die handschriftliche Verbreitung der Mirabilien, S. 62–63). Der Codex ist allerdings im Inventar der Bibliothek des Humanisten nicht erwähnt (vgl. A. Franceschini, Giovanni Aurispa e la sua biblioteca, Padova 1976, S. 48–49).

F. 〈II〉: Kleineres modernes Blatt des XIX Jh. mit lateinischer Inhaltsbeschreibung von Jacopo Morelli (Mioni). Ergänzungen von Giovanni Veludo (subskribiert; über Veludo (1811–1890) vgl. M. Zorzi, La libreria di San Marco. Libri, lettori, società nella Venezia dei Dogi, Milano 1987, S. 387–388 und M. Losacco, Antonio Catiforo e Giovanni Veludo interpreti di Fozio, Bari 2003, S. 26 und 173–175).

Altes Vorsatzblatt (f. I) im Perg. mit lateinischer Inhaltsübersicht (wohl aus dem 15. Jh., jedoch nicht von Bessarion geschrieben: vgl. J. Monfasani, Collectanea Trapezuntiana. Texts, Documents and Bibliographies of Georg of Trebizond, Binghamton, N.Y., 1984, S. 709: „Ka may have belonged to Bessarion, [...] but its table of contents is not in his hand, despite the assertion to the contrary by Mioni“).

Bibliographie

Kat.

  • E. Mioni, Bibliothecae Divi Marci Venetiarum codices Graeci manuscripti, I.2, Roma 1972, S. 247.
  • E. Mioni, Bibliothecae Divi Marci Venetiarum codices Graeci manuscripti. Indices omnium codicum Graecorum, praefatio, supplementa, addenda, Roma 1985, S. 49.

Kod.

  • Manoscritti e stampe venete dell’aristotelismo e averroismo (secoli X–XVI). Catalogo della mostra presso la Biblioteca Nazionale Marciana in occasione del XII Congresso Internazionale di Filosofia (Padova e Venezia, Settembre 1958), Venezia 1958, S. 20, Nr. 32 (Beschreibung von E. Mioni).
  • E. Mioni, Aristotelis codices Graeci qui in bibliothecis Venetis asservantur, Padova 1958, S. 149–150.
  • N. G. Wilson, The Manuscripts of Theophrastus, Scriptorium 16, 1962, S. 96–102, nr. 54.
  • Giacomelli 2021, 58–69 (umfassende analytische Beschreibung).
  • G. Giacomelli, in: Fanelli (Hg.) 2022, S. 151–153 u. Tafel 55

Text.

    Mir.

    • Die Handschrift diente als direkte Vorlage für den Marc. 216 (4.11.1445; Kopist 〈Johannes Skutariotes〉, vermutlich in Florenz, im Auftrag Bessarions).
    • I. Bekker, ed. 1831 (Sigel Ka).
    • A. Westermann, Παραδοξόγραφοι. Scriptores rerum mirabilium Graeci, Brunsvigae 1839, S. II (Sigel B).
    • E. Mioni, Aristotelis codices, S. 66–67 (“Ex antiquissimo codice Ka, pessumdato atque corroso, anno 1445 Bessarion codicem Oa transcribendum curavit. Scriba ipse, quae nimis incerta videbantur, vacuo spatio intermisso, omisit et postea vel lacunam neglexit vel supplevit“).
    • A. Giannini, Paradoxographorum Graecorum Reliquiae, Milano [1965], S. 221 (Sigel B).
    • D. Harlfinger, Die Textgeschichte der pseudo–aristotelischen Schrift περὶ ἀτόμων γραμμῶν. Ein kodikologisch–kulturgeschichtlicher Beitrag zur Klärung der Überlieferungsverhältnisse im Corpus Aristotelicum, Amsterdam 1971, S. 61, 209–210 (Hyparchetypus der 1. Familie [Marc. 216, Vind. Phil. 231; Ambr. 174 sup.; Marc. 200; Marc. 215 usw.]).
    • D. Harlfinger, Die Überlieferungsgeschichte der Eudemischen Ethik, S. 6, Anm. 16.
    • D. Harlfinger, Die handschriftliche Verbreitung der Mirabilien, S. 62–63 (“Mit dem Marc. gr. IV 58 [...] geht die mittelalterliche griechisch-lateinische Übersetzung des Bartholomaeus von Messina (13. Jh.) stemmatisch sehr eng zusammen; ein Abhängigkeitsverhältnis liegt dabei freilich nicht vor“).
    • J. Wiesner, Die handschriftliche Überlieferung, S. 61 (= Flashar, Mir., S. 56–62) (“Zur 3. Familie: Maßgebend ist der Marc. IV 58 (B), von dem zunächst der Marc. 216 (D) direkt abhängt, von letzterem die übrigen Handschriften, teils unmittelbar (AC), teils über Zwischenstufen (LCQJEsc.)“).
    • L. Venturini, La traduzione latina di Bartolomeo da Messina del “De mirabilibus” dello Pseudo-Aristotele (dal cod. Patav. Antoniano XVII 370), Atti e Memorie dell’Accademia Patavina di Scienze Lettere ed Arti 88, 1975–1976, S. 70 (“La traduzione latina (des Barth. von Messina) rivela una redazione greca che differisce in alcune parti da quella dei manoscritti marciani e del loro capostipite“).
    • M. Sicherl, Handschriftliche Vorlagen der Editio princeps des Aristoteles, Wiesbaden 1976, S. 44, 55–56, 58, 71, 78 (Mir., Phgn., Sign., Vent.).
    • G. Livius-Arnold, Aristotelis quae feruntur De mirabilibus auscultationibus. Translatio Bartholomaei de Messana, accedit traslatio anonyma Basileensis, Amsterdam 1978, S. XXII–XXV (“Hyparchetypus codicum graecorum omnium nobis notorum ex ea classe, Marc. IV 58 (i.e. B) [...] est“).
    • P. Canart, Démétrius Damilas, alias le “librarius Florentinus”, Rivista di Studi Bizantini e Neoellenici 14–16, 1977–1979, S. 293–299 (Mir., Phgn).
    • J. Wiesner, Ps.-Aristoteles, Mirabilia: Umstellungen im edierten Text aufgrund der handschriftlichen Überlieferung, in J. Dummer (hrsg. von), Texte und Textkritik. Eine Aufsatzssammlung, Berlin 1987, S. 612–613.
    • M. Sicherl, Griechische Erstausgaben des Aldus Manutius. Druckvorlagen, Stellenwert, kultureller Hintergrund, Paderborn – München – Wien – Zürich 1997, S. 77–79, 113.

    Phgn.

    • I Bekker, ed. 1831 (Sigel Ka).
    • R. Foerster, Scriptores Physiognomonici Graeci et Latini, I, S. XXXVII–XXXVIII, LII (Vorlage des Marc. gr. 216).
    • E. Mioni, Aristotelis codices, S. 64–65 (wie oben).
    • D. Harlfinger – D. R. Reinsch, Die Aristotelica des Parisinus Gr. 1741. Zur Überlieferung von Poetik, Rhetorik, Physiognomonik, De signis, De ventorum situ, Philologus 114, 1970, S. 47–48 (Phgn., Sign., Vent. Vorlage des Marc. 216 und Par. 1893).
    • Ph. Hoffmann, Un mystérieux collaborateur d’Alde Manuce: l’Anonymus Harvardianus, MEFRM XCVII, 1985, S. 77, 80, 81 (Phgn., Sign., Vent., wie oben).
    • S. Vogt, Aristoteles Physiognomonica, Berlin 1999 (Aristoteles Werke in deutscher Übersetzung, 18, Opuscula, VI), S. 213 (wie oben).

    Probl.

    • J. L. Ideler, ed., Physici et medici Graeci minores, I, Berolini 1841.
    • E. Mioni, Aristotelis codices, S. 71–74 (Stammvater von Marc. 200, Marc. 216, Marc. 259).
    • G. Marenghi, La tradizione manoscritta dei Problemata physica aristotelici, BPEC, n.s., 9, 1961, S. 49, 55–56 (nur Marc. gr. 216 und Pal. gr. 164 gehen direkt auf den Marc. IV 58 zurück).
    • G. Marenghi, Aristotele, Problemi di fonazione e di acustica, Napoli 1962, S. 26 (wie oben).
    • G. Marenghi, Aristotele, Problemi di medicina, Milano [1965], S. 5 und 7 (wie oben).
    • P. Louis, Aristote, Problèmes, I, Sections I à X, Paris 1991, S. XXXVII (wie oben).
    • G. Marenghi, [Aristotele], Profumi e miasmi, Napoli 1991, S. 64 (wie oben).
    • M. F. Ferrini, Nota al testo dei Problemata che fanno parte del Corpus Aristotelicum. La tradizione manoscritta, AION(filol) 25, 2003, S. 120, 124–129, 131–132 (wie oben).
    • R. Mayhew, Aristotle, Problems, Books 1–19, Cambridge (Mass.) – London 2011 (LCL), S. XXVII.

    Theophrast

    • E. Mioni, Aristotelis codices, S. 98 (“Artissimo vinculo codices NaQ coniunctos esse cum optimo Ka atque ex eo recta linea procedere satis erit monere“).
    • D. Sider – C. W. Brunschön, On Weather Signs, Leiden 2007, S. 44–45 (Direkte Vorlage der Marc. gr. 216, Par. gr. 1893 und Par. gr. 2048).

    Nemesius

    • M. Morani, La tradizione manoscritta del “De natura hominis” di Nemesio, Milano 1981, pp. 56–57

Weitere Sekundärliteratur

  • F. Di Benedetto, Leonzio, Omero e le «Pandette», IMU 12, 1969, S. 56 Anm. 1 (über die verlorene lateinische Übersetzung des Leontios Pilatus: „Dato che l’inizio del De mirabilibus, quale lo leggiamo nella lettera del Ridolfi, corrisponde al cap. 152 (= 845b 34 sgg.), la traduzione dovette essere fatta sulla base di un codice appartenente a quel ramo della tradizione che fa cominciare il testo appunto con quel capitolo (l’unico manoscritto di questa famiglia, che si conservi in Italia e sia anteriore al sec. XIV, è – credo – il Marc. gr. IV 58 ...)“).
  • G. Aujac, Recherches sur la tradition du περὶ συνθέσεως ὀνομάτων de Denys d’Halicarnasse, RHT 14, 1974, S. 24.
  • J. Monfasani, George of Trebizond: A Biography and a Study of his Rhetoric and Logic, Leiden 1976, S. 74 Anm. 23.
  • Monfasani, Collectanea Trapezuntiana, S. 708–709.
  • E. Matelli, Libro e testo nella tradizione dei Caratteri di Teofrasto, Scrittura e Civiltà 13, 1989, S. 362 Anm. 101.
  • E. Mioni, Vita del Cardinale Bessarione, Miscellanea Marciana 6, 1991, S. 131–132, 45.
  • A. Roselli, [Aristotele], De spiritu, Pisa 1992, S. 22 Anm. 11.
  • A. Pontani, Da Bisanzio all’Italia: a proposito di un libro recente, Θησαυρίσματα 25, 1995, S. 93.
  • N. G. Wilson, Da Bisanzio all’Italia, S. 6 Anm. 12.
  • M. Rashed, Die Überlieferungsgeschite der aristotelischen Schrift «De generatione et corruptione», Wiesbaden 2001, S. 76.
  • A. Rollo, Leonzio lettore dell’Ecuba nella Firenze di Boccaccio, Firenze, s. d. (= Quaderni Petrarcheschi 12–13, 2002–2003 = Petrarca e il mondo greco II, S. 28 Anm. 18) (“il manoscritto non reca tracce di utilizzazione da parte di Leonzio Pilato“).
  • J. Monfasani, George of Trebizond’s Critique of Theodore Gaza’s Translation of the Aristotelian Problemata, P. De Leemans, M. Goyens (Hgg.), Aristotle’s Problemata in Different Times and Tongues, Leuven 2006, S. 282–283.
  • T. Dorandi, Diogene Laerzio tra Bisanzio e l’Italia meridionale. La circolazione delle Vite dei Filosofi tra la Tarda Antichità e l’età paleologa, Segno e Testo 5, 2007, S. 163.
  • T. Dorandi, Laertiana. Capitoli sulla tradizione manoscritta e sulla storia del testo delle «Vite dei filosofi» di Diogene Laerzio, Berlin–New York 2009, S. 113–114.
  • D. Muratore, La biblioteca del cardinale Niccolò Ridolfi, II, Alessandria 2009 (S. 9; 64–65: Par. gr. 1893 und 2048).
  • T. Martínez Manzano, Un copista del lustro bolones de Besarion: el Anonymus Ly, Νέα Ῥώμη 10, 2013, S. 216.

Quelle

  • C. Giacomelli, Autopsie, 2017
Die Erstellung der Daten in "CAGB digital" ist ein fortlaufender Prozess; Umfang und Genauigkeit wachsen mit dem Voranschreiten des Vorhabens. Ergänzungen, Korrekturen und Fehlermeldungen werden dankbar entgegengenommen. Bitte schreiben Sie an agiotis@bbaw.de.

Zitierhinweis

Venedig, Biblioteca Nazionale Marciana, Marc. gr. IV.58, in: CAGB digital, hg. v. Commentaria in Aristotelem Graeca et Byzantina. Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften. URL: https://cagb-digital.de/id/cagb2234947 (aufgerufen am 16.4.2024).

Permalink

https://cagb-digital.de/id/cagb2234947

Transkriptionen

Pinax auf f. Ir:

Iesus / Aristotelis Liber / De Mirabilibus mundi / De cognitione uniuscuiusque naturae per faciem exteriorem quam physiognomonicam appellant. / De signis aquarum et ventorum / De ventorum situ et appelationibus / De naturalibus problematibus quae solent fieri per signa exteriora / et est opus medicinae conveniens in quo quaesitum de his quae e-/briant. quae venerem provocant queve et salutem afferant. / et infinita pene alia. / Problemata et perpulchra, quae ad mathematicam speculationem pertinent. / quae sunt pertim [?] qua de celestibus quaerunt, ut puta de sole ac / luna, et de his quae sunt animata et inanimata. / De philologia. / De harmonia. / Sunt et problemata de plantis et herbis. et pane et farina / et quae sunt huiusmodi. / Sunt et salsa aqua et dulci. et calida. / Sunt etiam de aere, de ventis, perpulchra. / Sunt de timore et virilitate. de modestia et lascivia. de conti-/nentia et dessolutione. De iustitia et iniustitia. De pru-/dentia et intellectu et sapientia. / Item de his quae sunt circa oculos, circa aures, circa tactum ed de-/mum quae sunt circa universum corpus / Sunt et alexandri medici aphrodisii problemata

Dateipfad: /Handschriften/Italien/Venedig/Venedig-BNM-Gr-IV-58.xml